« ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ» ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΘΟΔΩΡΗ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ – ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

To 2011 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ το ιστορικό μυθιστόρημα του Θ. Παπαθεοδώρου με τίτλο «Οι καιροί της μνήμης». Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου γεννήθηκε στον Έβρο και κατοικεί στην Αθήνα. Έχει δημοσιεύσει 13 μυθιστορήματα ενηλίκων, νεανικό μυθιστόρημα, βιβλία για παιδιά, συλλογές διηγημάτων, σενάρια θεατρικών έργων. Τιμήθηκε με το βραβείο  σύγχρονου Ελληνικού μυθιστορήματος για το «ΟΙ ΕΠΤΑ ΟΥΡΑΝΟΙ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ» ,με το βραβείο καλύτερου έργου μνήμης 2003-2004 για το «ΤΟ ΑΣΤΡΟΛΟΥΛΟΥΔΟ ΤΟΥ ΒΟΣΠΟΡΟΥ», ενώ «ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ» κατέλαβε τη 2^η θέση το 2012 στις ψήφους των αναγνωστών και των λεσχών Ανάγνωσης.

Ένα βιβλίο 630 σελίδων με πολλή ιστορία, ποικίλα συναισθήματα, λεπτομερή αναφορά στον εθνικό διχασμό, αφιερωμένο «στο λαό μας που πάντοτε πεθαίνει κ ποτέ δε μαθαίνει, δυστυχώς ούτε και τώρα». 1) Οι τρεις οικογένειες:  Στάκα, Ελευθεριάδη, Κωνσταντάκη 2)Αποχαιρετισμοί(11-17): στα Ελληνοαλβανικά σύνορα 30/08/49, φωτιές τρία μερόνυχτα . Η Κατερίνα περιποιείται τους τραυματίες του αντάρτικου νοσοκομείου και με το Νικήτα, έναν από αυτούς, σκέφτονται την πατρίδα τους πίσω από τα βουνά. Το ίδιο κάνουν ο Οδυσσέας με τη Γιάννα, που νοσταλγούν τους δικούς τους, ενώ ο Σπύρος Ελευθεριάδης είναι εκεί τραυματισμένος. Από την άλλη  οι μάνες Αριάδνη και Αγγέλα αγκαλιάζονται, θυμούνται την τρίτη μάνα τη Μέλπω Ελευθεριάδη και περιμένουν την επιστροφή των παιδιών και των δικών τους ανθρώπων.3) Αντάμωση μία –χρόνια αργότερα(19-25): η μάνα Αριάδνη θυμάται πώς της πήραν την κόρη και οραματίζεται την αντάμωση  4) 1^ο μέρος σιωπή, μακρόσυρτη εκκωφαντική σιωπή(27-274): εδώ αναφέρονται  τρεις ολιγοσέλιδες επιστολές- σκέψεις της Κατερίνας στη μάνα της, τα γεγονότα από Σεπτέμβρη του 49 μέχρι και το Γενάρη του 50,η ζωή των ηρώων: έκτακτο Στρατοδικείο Καστοριάς. 30 σκελετωμένοι αντάρτες υπόδικοι, 20 γυναίκες παρακολουθούν, δύο βδομάδες μετά ο Λιάκος Στάκας κρίνεται μελλοθάνατος, η μάνα Αγγέλα  καταρρέει. Στο στρατόπεδο Πρένια της Αλβανίας η Κατερίνα με τον Παύλο σώζουν έναν ασθενή, εκείνη αντιμετωπίζει στρατοδικείο, που χάλασε το χλωροφόρμιο. Στις φυλακές του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης η Μέλπω καταδικασμένη δις εις θάνατον από το στρατοδικείο Βέροιας, βλέπει εφιάλτες για την κόρη της Φανή, αργότερα ανακρίνεται και βασανίζεται,  ούσα έγκυος. Ο Λιάκος στις στρατιωτικές φυλακές Καστοριάς, η Λενιώ προσέχει τα παιδιά στο κέντρο κράτησης  Τσούρικι, η Αριάδνη στις φυλακές Επταπυργίου ψάχνοντας μαρτυρίες για την τύχη της Κατερίνας( έχει επίσης χάσει τον άνδρα της Λευτέρη και τον αδερφό της Μανώλη) βρίσκει την κακοποιημένη Μέλπω. Στο Μπουρέλι της Αλβανίας οι ερωτευμένοι Οδυσσέας και Γιάννα σκέφτονται το μέλλον τους, ο Λιάκος κρατείται στις φυλακές της Κέρκυρας, στην Αθήνα  η Αριάδνη σώζει την Αγγέλα μεταφέροντάς την στον Ερυθρό Σταυρό, όπου νοσηλεύεται 15 μέρες. Μετά από παρέμβαση του Νικήτα, η Κατερίνα συνοδεύει 400 ηττημένους στο Σουθκ, βόρεια των Τυράννων, που μαζί με το γιατρό Σακκά φροντίζουν τους ασθενείς. Συνθήκες άθλιες, χωρίς φάρμακα, με συχνές νυχτερινές εφόδους και βασανιστήρια , μια και ο διοικητής Χριστόφορος θέλει δουλειά και υπακοή και τιμωρεί αυστηρά όσους σκεφτούν να αποδράσουν, όπως μια νύχτα έκαναν 4, μεταξύ αυτών κι ο Μανώλης, ο αδερφός της Αριάδνης.  Ενώ  η Κατερίνα υποφέρει, η μάνα της δεν μπορεί να μάθει τίποτα γι’ αυτήν καταφέρνει όμως τη μεταγωγή της συμμορίτισσας Μέλπως στην Αθήνα να γεννήσει και τη 12ήμερη αναβολή της εκτέλεσης των κρατουμένων της Κέρκυρας. Το Γενάρη του 50 η Αλβανία θέλοντας να ξεφορτωθεί όλους τους συντρόφους Έλληνες, που φιλοξενούσε, τους στέλνει σε άλλες χώρες του Α. μπλοκ. Φεύγουν έτσι 3000 πρόσφυγες ανεπιθύμητοι ηττημένοι για άλλες πατρίδες, μεταξύ αυτών ο Σπύρος Ελευθεριάδης( μετά από συνάντηση – συνομιλία με το Μπελογιάννη), η Γιάννα και ο Οδυσσέας. 5)2^ο μέρος ,στους τρομερούς ανέμους (275-406): η Μέλπω στις φυλακές Αβέρωφ, μετά τη νοσηλεία της στο νοσοκομείο Αγίου Δημητρίου και τη μεταφορά της στις φυλακές Λαμίας, συναντά τη Σμαρώ και τον Αναστασίου και θυμάται όσα συνέβησαν στον Άι- Στράτη. Με τη βοήθεια της Αριάδνης που είναι σύμβουλος υγιεινής και εκπαίδευσης ανηλίκων παίδων εκεί και της Αγγέλας που είναι μαγείρισσα, γεννάει ένα αγόρι και της λένε πως πέθανε και τάφηκε. Ένα χρόνο μετά διαβάζει στις εφημερίδες για κύκλωμα πώλησης βρεφών στις ΗΠΑ. Η Αριάδνη υποφέρει από την απουσία της Κατερίνας, συνεχίζει την αναζήτηση πληροφοριών στον Ερυθρό Σταυρό, ενώ η Αγγέλα αναζητά τις κόρες της Γιάννα και Λενιώ  και χαίρεται πολύ όταν ο γιος της Λιάκος μεταφέρεται στις φυλακές Αβέρωφ. Μετά από 12 μερόνυχτα το Πολωνικό βαπόρι Κοσιούσκο μεταφέρει στο Γκντάνσκ γυναικόπαιδα, που απαλλάσσονται από τις ψείρες, δέχονται την επιθεώρηση του Μπελογιάννη, ενώ η Κατερίνα με τη Γιάννα θυμούνται τη Φανή και αποχαιρετιούνται, μια και η Γιάννα φεύγει για  Βουδαπέστη .Εκεί ανταλλάσσει γράμματα με τον Οδυσσέα, ελπίζοντας πως κάποτε θα της δοθεί βίζα να πάει κοντά του. Εκείνος δουλεύει στο ραδιόφωνο της Ρουμανίας, συνεργάζεται με τη Βασιλική, αλλά οι αντιρρήσεις του  σε κάποια πράγματα τον οδηγούν στις φυλακές υψίστης ασφαλείας της σεκουριτάτε. Στη Φλωρίκα της Ρουμανίας ο διοικητής Λουλές δέχεται την επιθεώρηση Ζαχαριάδη και χωρίζονται τα παιδιά σε ελληνικό και Σλαβομακεδονικό τμήμα. Η Ελένη Στάκα παραμένει στο Ελληνικό, τιμωρούνται όμως οι ανυπάκουοι. Τέλος, στην Τασκένδη , στα στρατόπεδα Γιαπωνέζων αιχμαλώτων, μεταφέρονται πρόσφυγες και ο Σπύρος Ελευθεριάδης που συνεργάζεται με  τη Δόμνα. Εκείνη του εξομολογείται τον έρωτά της, όμως της λέει πως στην πατρίδα έχει αφήσει γυναίκα και ίσως παιδί, ενώ έχει πάντα μαζί του τη φωτογραφία της κόρης του Φανής.6)3^ο μέρος του χρόνου χαρακιές(407-581):Στο Ντέμπρετσεν της Ουγγαρίας η Γιάννα εμψυχώνει τους πρόσφυγες του εργοστασίου τσιμέντων, μετά την απόφαση της Μόσχας για βίαιη εκβιομηχάνιση της Α. Ευρώπης. Υποφέρει το αναπνευστικό από σκόνη και με τη βοήθεια του γιατρού Σακελλαρόπουλου η Κατερίνα που τη βρίσκουν αναίσθητη μεταφέρεται στο νοσηλευτήριο. Ενημερώνει με γράμμα της τον Οδυσσέα, που της απαντά από κολχόζ της Πολωνίας. Αργότερα τον συναντά στη Βουδαπέστη, μένουν μαζί, εκείνη ασχολείται με τα παιδιά και συνεργάζεται με τον Ερυθρό Σταυρό. Χαίρεται που μαθαίνει πως η αδερφή της Ελένη ζει και που κάποια από τα παιδιά θα επιστρέψουν στην Ελλάδα. Ο Λιάκος μεταφέρεται στο αναμορφωτήριο Μακρονήσου, όπου γνωρίζει τους αναμορφωτές και το 52 πληροφορείται για τη δολοφονία Μπελογιάννη. Η καθοδήγηση τον διαγράφει, παίρνει γράμμα από τη μάνα του και μετά από τα γεγονότα με ανανήψαντες που πήγαν εκεί εκδρομή, υπογράφει δήλωση. Πηγαίνοντας  στο χωριό του, μετά από ένα απολογισμό στους προγόνους του μεταφέρει τα οστά του γέρο- Ζιάκα από το κοινοτάφιο στον τάφο της αγαπημένης του Μαρίας. Η Αριάδνη οραματίζεται την επιστροφή της Κατερίνας, πληροφορείται το θάνατο του Μανώλη, παθαίνει κρίσεις, νοσηλεύεται στο Δρομοκαΐτειο, η Αγγέλα μένει σπίτι στα Πετράλωνα και τη φροντίζει, η Μέλπω εξορίζεται με άλλες  500 στο Τρίκερι, όμως ο δημοσιογράφος της «Ελευθερίας»  Αλέκος τους λέει πως το μωρό της ζει και ίσως το βρει. Αργότερα  αφήνεται ελεύθερη, συναντάει τις άλλες δύο μάνες και ψάχνει για το αγόρι της, πηγαίνοντας στη νόμιμη πλέον ΕΔΑ. Αποφασίζει το σπίτι της στη Θεσσαλονίκη να το κρατήσει για το γιο της και να γράψει στο Σπύρο της. Με το θάνατο του Στάλιν 5/3/53 και την επικράτηση του Χρουστσόφ, αρχίζει η αποσταλινοποίηση. Στην Τασκένδη ο Σπύρος και η Δόμνα δεν μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση, απογοητεύονται, ο εμφύλιος στο κόμμα έχει ξεκινήσει. Ο Σπύρος διαγράφεται και εκτοπισμένος στέλνεται στ Ουράλια «για πλέρια προλεταριακή συνείδηση». Δέχεται μάλιστα να παντρευτεί τη Δόμνα, για να τον ακολουθήσει, μια και μπορούσε να το κάνει ας είχε τη Μέλπω στην Ελλάδα. Στη Φλωρίκα η Ελένη συναντά την Κατερίνα, την έστειλε η Γιάννα λόγω κλίματος, και της ανακοινώνει πως μπορούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Εκείνη που είναι χάλια από τη φυματίωση, δίνει τα γράμματα (4^η επιστολή) στην Ελένη, να τα δώσει στη μάνα της, αν δεν προλάβει να τη δει. Δεν καταφέρνουν να φύγουν με το πρώτο πλοίο και στις 28 Ιουλίου του 57 η Κατερίνα πεθαίνει στα 23 της αιχμάλωτη και μακριά από την πατρίδα και τη μητέρα της.  7)επίλογος(585-588 ): το μυθιστόρημα τελειώνει με τις τρεις μάνες στο Δημόσιο ψυχιατρείο, όπου η Αριάδνη κρατάει τα γράμματα της Κατερίνας και διαβάζει μέρος από αυτά, λέγοντας το δικό της μοιρολόι για το κορίτσι της που δε θα ξαναδεί.

Ένα αρκετά ενδιαφέρον λογοτεχνικό έργο, με πολλά στοιχεία για τη ζωή των Ελλήνων, με την αφηγηματική ικανότητα να δεσπόζει, με την πλούσια βιβλιογραφία και τις πολύ εύστοχα δομημένες σημειώσεις του συγγραφέα στο τέλος. Ένα βιβλίο αληθινό, δυνατό, που δεν το αφήνεις αν δεν το τελειώσεις, που προσφέρει τις αναγκαίες  γνώσεις , για να σταματήσουμε να επαναλαμβάνουμε λάθη του παρελθόντος, με οποιαδήποτε μορφή.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ- ΝΤΑΝΟΥ

φιλόλογος