«Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΗ, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ, γράφει η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ – ΝΤΑΝΟΥ/ φιλόλογος

Τον Αύγουστο του 2011 έφυγε από τη ζωή ο διακεκριμένος επιστήμονας και λογοτέχνης Νίκος Θέμελης. Ο πρόωρος θάνατός του ήταν μεγάλη απώλεια για τα ελληνικά γράμματα . «Η ΑΝΑΖΉΤΗΣΗ» (1998) είναι το πρώτο του κείμενο έξω από το χώρο των επιστημονικών του ενδιαφερόντων και αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα μιας τριλογίας. Το δεύτερο βιβλίο αυτής της τριλογίας κυκλοφόρησε το 2000 με τίτλο «Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ» και το τρίτο το 2003 με τίτλο «Η ΑΝΑΛΑΜΠΗ». Ακολούθησαν «ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ» το 2005, «ΜΙΑ ΖΩΗ ΔΥΟ ΖΩΕΣ» το 2007, «ΟΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ» το 2008, «Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ» το 2010 και «Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ» το 2014.Τα δύο τελευταία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», ενώ τα υπόλοιπα έργα του από τις εκδόσεις «ΚΕΔΡΟΣ» και τα εξώφυλλά τους είναι πίνακες του ίδιου. Με τα βιβλία του μας ταξίδεψε, μας προβλημάτισε, μας προσέφερε μια νέα ματιά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία χωρίς να κουράζει με λεπτομέρειες και πολύ γρήγορα έγινε ιδιαίτερα αγαπητός σε αναγνώστες και κριτικούς λογοτεχνίας.

Η «Αναζήτηση» (αφιερωμένο στις ηρωίδες του συγγραφέα και μεταφρασμένο στα Γερμανικά, Ιταλικά, Τουρκικά, Σερβικά και Αγγλικά) είναι ιστορικό- κοινωνικό μυθιστόρημα, στο οποίο όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «έξι πρόσωπα αφηγούνται ισάριθμες ιστορίες και συνθέτουν συγχρόνως την περιπέτεια ζωής του κεντρικού ήρωα και των σχέσεών τους μαζί του. Σχέσεις εξουσίας και δεσμοί καταπίεσης, αλλά και σχέσεις φιλίας και έρωτα, ελευθερίας και δημιουργίας. Στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα κάποιοι αναζητούν καινούριες απαντήσεις, συγκρούονται για τις ιδέες τους, κυνηγούν προσωπικά και συλλογικά οράματα. Κουβαλούν την ιστορία των προγόνων τους και αποφασίζουν να γράψουν τη δική τους, πιστεύουν σε αξίες, δημιουργούν, αντιλαμβάνονται τον κόσμο δίχως σύνορα ή ξέρουν να ζουν ειρηνικά κι αδελφωμένα αντάμα με αλλόθρησκους κι αλλοεθνείς».

Η ζωή του πρωταγωνιστή Νίκου ή Νικόλα-εφέντη ξετυλίγεται σε 417 σελίδες, ενώ στο τέλος υπάρχει γλωσσάρι (419-22), χρήσιμο στον αναγνώστη. Στο τέλος των 5 πρώτων αφηγήσεων ο αναγνώστης ενημερώνεται για το τι απέγιναν οι αφηγητές και οι οικογένειές τους, ενώ στην τελευταία δίνεται το τέλος του μυθιστορήματος. 1)Η αφήγηση του Νικόλα(9-47): βρισκόμαστε στα Ζαγόρια της Ηπείρου, αρχές δεκαετίας του 1880 όπου o Νικόλας, μοναδικός γιος μιας εύπορης οικογένειας, αφηγείται τη ζωή του. Ο πατέρας του έμπορος έκανε πολλά ταξίδια, αφήνοντας πίσω του το Ρώμο, άνθρωπο εμπιστοσύνης, να προσέχει την οικογένειά του όσο έλειπε. Με τη γυναίκα του την Ευδοκία απέκτησε εκτός από τον ίδιο και τρεις κόρες. Η Έλλη αρχικά και η Χαρίκλεια αργότερα βοηθούσαν στις δουλειές του σπιτιού, ενός αρχοντικού που χτίστηκε για την οικογένειά του από ντόπιους μαστόρους, πριν φύγουν για τη Μυτιλήνη.

Το 1886 ο πατέρας του Νίκου κλέφτηκε με την Ελένη, κόρη του κυρ- Βαγγέλη του συνεργάτη του από τη Σιάτιστα και φύγανε για τη Ρωμουνία, όπως κυκλοφόρησε στην περιοχή και επιβεβαίωσαν ο Νίκος, 16 χρονών τότε, και η μητέρα του με μια επίσκεψή τους σε συγγενείς τους στη Σιάτιστα. Τότε ήταν που ο Νίκος άφηνε τη μάνα και τις αδερφές του και αναχώρησε για Θεσσαλονίκη, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη και ίσως τον πατέρα του. 2) αφήγηση του Αρχιμάστορα(49-130): μια ομάδα 7 ατόμων με αρχηγό τον Αρχιμάστορα, που έφτιαξε το πατρικό σπίτι του Νίκου στην Ήπειρο, έφυγαν για δουλειές στη Μυτιλήνη, μετά τα Θεοφάνεια του 1886.

Αρχικά είχαν κόντρες με τους χτίστες εκεί, αλλά μετά από λίγο καιρό έγιναν φίλοι με τον πρόεδρό τους το Στρατή και εκτός από το χτίσιμο του σπιτιού ενός εμπόρου ανέλαβαν και ένα λιοτρίβι στο Μόλυβο. Ο παπά-Φώτης, υπεύθυνος για το λιοτρίβι ξενάγησε τον Αρχιμάστορα στη Μονή Λειμώνα, την Παναγιά Γλυκοφιλούσα και κολύμπησαν μαζί, ο Αρχιμάστορας για πρώτη φορά στη ζωή του.

Σε ναυάγιο καϊκιού στην περιοχή οι ντόπιοι έσωσαν μεταξύ άλλων και το Νικόλα, για τον οποίο ο Αρχιμάστορας δεν έμαθε ποτέ πώς βρέθηκε εκεί. Γίνεται αναφορά στα κορίτσια Γιασμίν και Βιργκίν, που έσωσαν με τη βάρκα τους το Νίκο, στο κάστρο και το χαμάμ του Μόλυβου, στη Μαγδαληνή(αδερφή του δάσκαλου) που κάνει τον 50χρονο Αρχιμάστορα να αμαρτήσει, στον έρωτα του παπά- Φώτη με τη Γιασμίν, στην ιστορία του πειρατή Μεχμέτ, στην προσπάθεια του Νίκου να σώσει τα αρχαία της περιοχής, στο θάνατο του Μεχμέτ.

Σε μια διαφωνία με τους ντόπιους ματαιώνεται η κατασκευή του λιοτριβιού, ο Αρχιμάστορας επιστρέφει στη Μυτιλήνη και ο Νίκος αναχωρεί από τη Λέσβο για τη Σμύρνη. 3) αφήγηση Βάιου(131-277), η εκτενέστερη από τις έξι: στη Μυτιλήνη στα 1888 ο Βάιος, γιος μιας πλούσιας οικογένειας, φοιτητής Χημείας στη Λειψία, γνωρίζει το Νίκο, που «αναζητώντας» ήταν εκεί και γίνονται πολύ καλοί φίλοι. Συζητούν για την Ευρώπη και τη Γερμανία, οραματίζονται το νέο Κόσμο και ο Βάιος φεύγει για τη Λειψία, όπου τρία χρόνια κάνει πράγματα που ο πατέρας του ήθελε, άλλοτε πάλι ξεφεύγει, ώσπου το 1891 αναγκάζεται να επιστρέψει στη Μανησά, 30 km B. της Σμύρνης, μετά από ξαφνική αρρώστια του πατέρα του.

Ξαλαφρώνει στο χαμάμ της Σμύρνης, μαθαίνει για τα χρέη της οικογένειας, βρίσκει το Νίκο που τον βοηθάει να πάρουν δανεικά, ο πατέρας όμως απορρίπτει το σκεπτικό του Νίκου, που ξεκινάει να φύγει, μα τον κρατούν οι γυναίκες. Η κατάσταση σιγά-σιγά βελτιώνεται, η Άννα η κόρη της οικογένειας δε δέχεται να τον παντρευτεί. Εκείνος παραμένει, αγωνίζεται, προκόβει, γίνεται αποδεκτός από τον πατέρα, διαχειρίζεται επιτυχώς την περιουσία.

Ο Βάιος που πλήττει στη Μαλησά προφασίζεται σύντομο ταξίδι στο Βερολίνο. Δεν επέστρεψε όμως ποτέ. Πήγε στη Λειψία και συναντήθηκε με τη Γερτρούδη, έρωτα των φοιτητικών του χρόνων, στη Βιέννη ύστερα εργάστηκε ως αρχιβιβλιοθηκάριος της βιβλιοθήκης της Βιέννης, όπου έζησε ως το 1918 οπότε πέθανε από γρίπη, αγωνιζόμενος «για μια καινούρια εσωτερική ισορροπία». Η ζωή του είναι γνωστή από ημερολόγιο που κρατούσε εκεί κι έστειλε στο Νίκο. 4) αφήγηση της νόνας(279-312): απ’ τα χωριά της Καπαδοκίας η νόνα ήρθε νιόπαντρη και έγκυος στη Σμύρνη για μια καλύτερη ζωή με τον άνδρα της. Τους πήρε στην οικογένεια ο Αντών-εφέντης, ο άντρας της σκοτώθηκε στο μύλο, εκείνη έχασε το παιδί της και αναγκάστηκε να θηλάζει την Άννα που γεννήθηκε τότε, μια και η μάνα της δεν είχε γάλα.

Ο αδερφός της Βάιος ήταν τότε 3 ετών, οπότε τη φώναζαν νόνα, γιατί τα μεγάλωσε. Στην αφήγηση της νόνας εκτός από την ιστορία της μαθαίνουμε για τις σφαγές των Αρμένηδων, το Ρωσοτουρκικό πόλεμο, το θάνατο του πατέρα, το γάμο της Άννας με το Νίκο, τη γέννηση των τριών αγοριών τους, τη βρισιά της Άννας στον άντρα της, την αλλαγή συμπεριφοράς του Νίκου απέναντί της και την επικοινωνία του με τις αδερφές του στην Ήπειρο.

Η νόνα πέθανε μετά την Κατοχή στη Ν. φιλαδέλφεια, όπου εγκαταστάθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.5) η αφήγηση του Δάσκαλου(313-367): απόφοιτος της Μ. Σχολής του Γένους ο Ευτύχιος και με πατέρα έμπορο και μητέρα Ελληνίδα, που ζούσαν στη Βιέννη, ήρθε να διδάξει στην καλύτερη ιδιωτική σχολή της Σμύρνης και είχε μαθητές τα παιδιά του Νίκου- εφέντη και της Άννας. Η σχέση του με την οικογένεια, η ζωή του στη Σμύρνη και στη Μανησά τα Σαββατοκύριακα, ο ρόλος των κολήγων, της Μαρίας και της Ραχήλ, ο αρραβώνας του από προξενιό, η υπόσχεση του Νίκου και ο αιφνίδιος θάνατός του κυριαρχούν εδώ, ενώ στο τέλος πληροφορούμαστε για το γάμο του, τα παιδιά και τα εγγόνια του, την επιστροφή του στην Πόλη, το θάνατο των γονιών του και το δικό του σε βαθιά γεράματα στην Αθήνα. 6) η αφήγηση του άγγελου(369-417): του Κωνσταντίνου που είχε το όνομα του παππού του και μάτια μεγάλα και γαλανά σαν εκείνα των αγγέλων, που άλλαζαν χρώμα και θύμιζαν αγιογραφίες.

Στη ζωή του τον κυνηγούσαν τα ιδιαίτερα μάτια του και οι πονοκέφαλοι. Ο πατέρας του παπάς, τον έστειλε Νομική, έζησε Αθήνα και ασχολήθηκε με την υπόθεση της Άννας, που έψαχνε την εγκυρότητα της διαθήκης του Βάιου. Πάντρεψε μια από τις 4 αδερφές του, την Αριάδνη, με τον Κώστα, το δεύτερο γιο της Άννας και του Νίκου-εφέντη , αν και ήταν δεύτερα ξαδέρφια. Δεν έκανε ποτέ δική του οικογένεια, υπήρξε αινιγματικός χαρακτήρας, δύσκολο να προσδιορίσει τη θέση του απέναντι στο ένα ή το άλλο φύλο. Μετά από το χειρισμό μιας υπόθεσης στον Πειραιά και καθώς με το ποδήλατο γύριζε στην Αθήνα, ένας τρομερός πονοκέφαλος τον έριξε πάνω σε ένα λεωφορείο και χάθηκε από τον κόσμο τούτο τυλιγμένος σε ένα εκθαμβωτικό φως, αναζητώντας όμως τι;

Ένα βιβλίο με παράξενο τέλος, με πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που διαβάζεται εύκολα, μας δίνει πολλές πληροφορίες για την εποχή(πολιτική, οικονομία, πολιτισμός, τέχνη) ,περιγράφει χώρους και γεγονότα, ηθογραφεί τους χαρακτήρες και περνάει μηνύματα ζωής για τις αξίες, τα ιδανικά, τον έρωτα, την οικογένεια, την πατρίδα, τις παραδόσεις, τις κοινωνικές διαφορές. Σύμφωνα με τον τίτλο ο βασικός στόχος του πρωταγωνιστή και όχι μόνο είναι η αναζήτηση του νέου, του ιδανικού, του καλύτερου(αναφορά στις σελίδες 142 και 410). Δικαιωματικά λοιπόν ο Θέμελης, χαρακτηρίζεται ως ένας από τους καλύτερους σύγχρονους Νεοέλληνες λογοτέχνες.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ – ΝΤΑΝΟΥ/ φιλόλογος