Ο Κυριάκος Σφέτσας είναι ένας από τους πιο ξεχωριστούς και σημαντικούς μας συνθέτες σύγχρονης μουσικής. Όσοι γνωρίζουν την δισκογραφία του και μέρος της εργογραφίας του έχουν έρθει σε επαφή με μουσικές ευρείας γκάμας που φανερώνουν τις δημιουργικές του αρετές σε πεδία όπως η ηλεκτρακουστική μουσική, η σύγχρονη τζαζ και η σύγχρονη σύνθεση, μουσικές για το σινεμά και το θέατρο, μουσικές για παιδιά κ.ο.κ. Τα τελευταία 20 περίπου χρόνια έχει αποσυρθεί – χωρίς να έχει καθόλου αποτραβηχτεί – στη Λευκάδα και από εκεί ελέγχει τον δικό του μουσικό ή μη κόσμο.
Η έκδοση ενός ιδιαίτερου δίσκου στις αρχές του καλοκαιριού από την Terranga Beat φέρνει ξανά στο προσκήνιο μία σημαντική – και πρωτοποριακή και ρηξικέλευθη – πλευρά της μουσικής του Κυριάκου Σφέτσα για την οποία έχουμε ήδη γράψει: πρόκειται για τον δίσκο «Greek Fusion Orchestra Vol. 1» με μουσικές που έχουν ηχογραφηθεί πριν από 40 χρόνια αλλά ακούγονται μοντέρνες και φρέσκιες σήμερα – όπως θα αντιληφθούμε όσοι παρακολουθήσουμε την συναυλία της Greek Fusion Orchestra, την Τρίτη 16/10 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Μίλησέ μας, κατ αρχάς, για τη συνεργασία που έχεις με το label της Terranga Beat.
O Αδαμάντιος Καφετζής που έχει αυτή την εταιρία είναι ένας εξαιρετικός άνθρωπος και του έχω ήδη πει «κάποια στιγμή θα ήθελα να σου εμπιστευθώ όλο μου το έργο – όταν αποχωρήσω από αυτό τον κόσμο. Και εσύ βγάλ’ τα πέρα μετά με τον γιο μου και την κόρη μου – που έτσι κι αλλιώς γνωρίζονται και είναι πολύ φίλοι! Ο Αδαμάντιος είχε έρθει κάποια στιγμή στη Λευκάδα για να κάνει ένα πρότζεκτ για μένα, ως τον τύπο που έφυγε από την πατρίδα του, πήγε στο εξωτερικό, σταδιοδρόμησε, γύρισε και ενέταξε στο έργο του στοιχεία της παράδοσης. [Άσχετα αν αυτό το είχα κάνει και πιο πριν, στο Παρίσι, σε έργα μου που είναι πιο δυσανάγνωστα για τον πολύ κόσμο]. Όταν είδα τη σχέση του με την μουσική που σμίγει πράγματα, του είπα «έλα ν’ ακούσεις». Και του έβγαλα τις ταινίες που είχα από τη ραδιοφωνία, με το συγκρότημα του Β’ προγράμματος – το οποίο μετονομάστηκε σε Greek Fusion Orchestra όταν βγήκε ο δίσκος «Χωρίς σύνορα» το 1980.

Που είναι μια ιστορική στιγμή της σύγχρονης ελληνικής δισκογραφίας…
Πολλοί έχουν μείνει έκπληκτοι από το γεγονός ότι αυτή η μουσική γλώσσα ήταν πλήρως διαμορφωμένη από τότε – από τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Το ακούω ακόμα και από ανθρώπους που δεν γνωρίζω και αυτό είναι μια τεράστια ικανοποίηση για μένα. Πάντως, όταν ο Αδαμάντιος άκουσε κάποια κομμάτια, τον είδα ότι ταράχτηκε. Μου ζήτησε να τα ψηφιοποιήσει. Του τα εμπιστεύθηκα και έκανε πολύ καλή δουλειά. Κάποια στιγμή που είπε «Έχω διαλέξει αυτά τα κομμάτια για τον πρώτο δίσκο». Τα άκουσα, συμφωνήσαμε και έγινε αυτή η δουλειά. Η Terranga Beat έχει ένα καλό δίκτυο διανομής στο εξωτερικό – και οι κριτικές για τον δίσκο υπήρξαν εγκωμιαστικές. Τώρα υπάρχει στόχευση για τον δεύτερο δίσκο – και υπάρχει στόχευση για να βγει το γκρουπ έξω. Τη συναυλία στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα την μαγνητοσκοπήσουν δυο φίλοι μου από το Παρίσι και έτσι θα υπάρχει επιπλέον υλικό για να προχωρήσει έξω η ορχήστρα.

“Χωρίς σύνορα”

Το «Χωρίς σύνορα» (που σαν δίσκος κυκλοφόρησε αρχικά από την EMI και είναι εξαντλημένος εδώ και δεκαετίες) θα διατίθεται on line από την Terranga Beat. Έτσι κι αλλιώς, όλες οι ηχογραφήσεις που έχει κάνει ο Κυριάκος Σφέτσας – εκτός από το άλμπουμ «Στον δρόμο», όπου η Κατερίνα Γώγου απαγγέλει τα ποιήματά της – ανήκουν στον ίδιο και έτσι η (επαν)έκδοσή τους είναι δικό του θέμα.
Στη συναυλία θα παιχτούν και καινούρια – εκτός του δίσκου – κομμάτια. Κάποια είναι από εκείνη την εποχή – και δεν έχουν ακουστεί. Από τα καινούρια, θα είναι το «Lamento» – όπου η επιρροή προέρχεται από το σινεμά. Συγκεκριμένα, από τα «Όνειρα» του Κουροσάβα, όπου στο τέλος της ταινίας υπάρχει μια νεκρική πομπή και παίζει μια μπάντα χωρικών δίπλα σε ένα ποτάμι με νερόμυλους. Μέσα από αυτή τη σκηνή είχα την έμπνευση να χρησιμοποιήσω μια κλίμακα που έχω ακούσει από Αιθίοπες μουσικούς και μου αρέσει και έφτιαξα ένα κομμάτι που ήδη έχει κερδίσει τους μουσικούς. Αυτό σημαίνει ότι πάμε καλά!
Μίλησέ μας για τις άλλες σου επιρροές…
Υπάρχει μία βεντάλια επιρροών που επέλεξα εγώ στη ζωή μου – είτε από τον Μπαχ και τον Μοντεβέρντι ή τον Μπάρτοκ, τον Σοστακόβιτς, τον Τσαρλς Άιβς ως τον Coltrane, τον Charles Mingus κ.ά. Και κινηματογραφιστές, ποιητές κ.λπ. που ως καλλιτέχνες «υπάρχουν» μέσα στη μουσική που κάνω.

Πως ένιωσες όταν πήγες στη Γαλλία;
Έφυγα από μια θλιβερή χούντα εδώ και πήγα στα 20 χρόνια μου και κάτι σε ένα ηφαίστειο! Αφενός βρέθηκα μέσα στον Μάη του ’68 (που σαν έννοια πιάνει ένα χρόνο πριν και δυο-τρία χρόνια μετά). Και ένα μήνα αφότου πάτησα το πόδι μου εκεί βρέθηκα να παρακολουθώ μια διάλεξη του Jerzy Grotowski, του τεράστιου αυτού θεατράνθρωπου, και σε μια εβδομάδα μέσα να βλέπω τη Royal Shakespeare Company του Peter Brook. Και λίγο μετά να πηγαίνω σε μια συναυλία του Luciano Berio με την Kathy Berberian. Μετά από λίγο γνώρισα τον Luigi Nono και γίναμε φίλοι. Και παρόλο που ήμουν ένα εκκολαπτόμενο πιτσιρίκι, ο άλλος σε λάμβανε υπ’ όψιν του! Κουβέντιαζε μαζί σου επί ίσοις όροις. Σου έλεγε πράγματα σημαντικά.
Ήταν μία περίοδος συνεχούς μάθησης για σένα…
Γνώρισα τον Max Deutsch, τον δάσκαλό μου, εντελώς τυχαία! Ήμουν απελπισμένος (τι θα κάνω κ.λπ.) αρχές του ’68 και βλέπω μιαν ανακοίνωση «ο καθηγητής Max Deutsch κάνει συναυλία με έργα των μαθητών του». Λέω «όπα! Εδώ είμαι». Βρίσκω το τηλέφωνό του, τον παίρνω, μου λέει «οδός Κωνσταντινουπόλεως 23», δίπλα στο Κονσερβατουάρ του Παρισιού είναι. Ο Max Deutsch ήταν μαθητής και βοηθός του Schoenberg, είχε γνωρίσει τον Σκαλκώτα και συμμαθητές είχε τον Alban Berg και τον Anton Webern – τα «τέρατα» του 20ου αιώνα. Μου κλείνει ραντεβού, πηγαίνω με κάτι παρτιτούρες, τις κοιτάζει και μου λέει: «Μότσαρτ!». Λέω «Τι Μότσαρτ;». Μου λέει: «Εδώ. Βιολιά με τρομπόνια. «Don Giovanni»!». Με όσα γαλλικά ήξερα τότε του λέω: «Με συγχωρείτε! Εγώ δεν τον ξέρω τον «Don Giovanni»! Δεν τον έχω ακούσει ποτέ!». Γυρίζει τότε και μου λέει: «Εγώ θα έχω μια υποτροφία για σας». Έγραψε μια επιστολή – με μελάνι και με χέρι τρεμάμενο, γιατί ήταν πάνω από 80 τότε: «Η Γαλλία, παραδοσιακά χώρα ασύλου, θεωρώ ότι πρέπει να υποδεχθει αυτόν τον νεαρό Έλληνα – που είναι και πολιτικός πρόσφυγας κ.λπ.». Πάμε μαζί στο Υπουργείο Πολιτισμού και αποκτώ μια πενταετή υποτροφία για δουλειά μαζί του (αναλύσεις μεγάλων έργων, με γκρουπ και ατομικά μαθήματα).

Τι είδους δάσκαλος ήταν o Max Deutsch;
Όταν πας μια παρτιτούρα σε έναν δάσκαλο σαν αυτόν και δεν σου διορθώνει ούτε μισή νότα αλλά σου λέει, «Εγώ δέχομαι ότι εδώ μέσα είναι η δική σας αλήθεια»! Σε στήνει έτσι στον τοίχο. Αν είχες κοροϊδέψει στο γράψιμό σου, πήγαινες πίσω σπίτι και ό,τι είχες να κάνεις το έκανες μόνος σου! Μπορούσε να κάνει τεχνικού τύπου παρατηρήσεις αλλά δεν επενέβαινε σ’ αυτό που εσύ είχες δημιουργήσει. Ο Deutsch καθόταν στο πιάνο και έπαιζε απ’ έξω από μεγάλα έργα του Μπαχ μέχρι Schoenberg! Και κάποια στιγμή, όταν τον έπιανε το μεράκι, σου ‘ριχνε και ένα βαλς βιεννέζικο! Με τέτοιο τρόπο και τέτοιο feeling και swing που δεν το έχει κανείς αν δεν είναι βιεννέζος. Όταν έφυγε από την Αυστρία και πήγε στη Γαλλία, έκανε ενορχηστρώσεις και διηύθυνε την Μιστενγκέτ! Όταν εγώ του είπα ότι μικρός στην Αθήνα, το 1964, έπαιζα σε καμπαρέ, γύρισε και μου είπε «Μεγάλο σχολείο»!

Ξεκίνησες παίζοντας σε καμπαρέ και όχι ποπ ή ροκ εν ρολ;
Όταν πρωτοήρθα στην Αθήνα από τη Λευκάδα έπαιζα σε καμπαρέ και παίζαμε Γκέρσουιν, Jerome Kern, Kurt Weill κ.ά. Εκεί ήταν η πρώτη μου επαφή με την τζαζ. Μάθαμε και παίζαμε όλα τα στάνταρντς. Με την ποπ και το ροκ δεν ασχολήθηκα ποτέ – ήταν σε πολύ χαμηλό ερασιτεχνικό επίπεδο. Έγραψα όμως δυο τραγουδάκια που τα πήγα στον Πατσιφά της Λύρας. Ήταν λαϊκά («Δεν έχει αστέρια ο ουρανός», «Ξημέρωσε στη γειτονιά» – τα είπε ο Πουλόπουλος). Ήταν πανεύκολο για μένα να γράφω σ’ αυτό το στυλ – όμως έφυγα έξω και δεν ξανασχολήθηκα έκτοτε. Επειδή ήμουν μικρός (18 χρόνων) ο κυρ-Αλέκος δεν με άφησε να τα διδάξω στους μουσικούς. Μου είπε, με το ξερό του ύφος, «Δεν μπορείς εσύ!». Και τα έδωσε στον Γιάννη Σπανό να τα δουλέψει. Φυσικά, εγώ είχα δώσει στον Γιάννη όλες τις παρτιτούρες γραμμένες στην εντέλεια!
Πως επέστρεψες στην πατρίδα;
Γνώρισα τον Χατζιδάκι στη Ρώμη – έγραφε στο στούντιο το σάουντρακ του «Faccia di spia». Έπαιζα Hammond και κάναμε πρόβες με τον Θεοδωράκη και έρχεται και μου λέει «Από που είσαι, βγε;». Του απάντησα «Από τη Λευκάδα». Με ρώτησε τι κάνω στη Γαλλία, του είπα ότι σπουδάζω ακόμα και ό,τι άλλο έκανα σε σχέση με τη μουσική, ότι γνωρίζω τον Ξενάκη, τον Deutsch, τον Henri Dutilleux (έναν τεράστιο Γάλλο συνθέτη) κ.λπ. Όποτε ερχόταν στο Παρίσι από την Αμερική, βλεπόμαστε. Με τη μεταπολίτευση ο Μάνος ανέλαβε τη ραδιοφωνία και με πήρε τηλέφωνο κάνοντάς μου πλάκα: «Έμαθα ότι είσαι καλός συνθέτης! Να έρθεις κάτω, να δουλέψουμε!». Είχε γίνει και ένας αμηνηστευτικός νόμος – που τον είχαν κάνει για τα δικά τους τα παιδιά – αλλά πήρε κι εμένα μέσα! Έτσι, γύρισα πίσω ένα χρόνο μετά την πτώση της χούντας, το 1975. Γίνομαι freelance producer στο Τρίτο Πρόγραμμα παρουσιάζοντας σημαντικούς δίσκους και γράφω και διάφορα έργα. Ανάμεσα στα πολλά που έκανα ήταν και η μουσική στο θεατρικό «Zoo Story» του Edward Albee για την εκπομπή «Το Θέατρο στο Τρίτο», όπου έγραψα σε στυλ νεοϋορκέζικης τζαζ, όπου είχα την Greek Fusion Orchestra μαζί με τους αυτοσχεδιαστές (Γιάννης Θεοδωρίδης τρομπέτα, τον αδελφό του τον Γιώργο τον μπασίστα, που έχει πεθάνει, τον πιανίστα Γιάννη Τερεζάκη κ.ά.) και είχε εκπλαγεί και ο Μάνος από το αποτέλεσμα. Μπορώ να σου τη στείλω σε ένα wav αρχείο.
Να μου τη στείλεις! Μαζί και τη μουσική του «Smog» που με ενδιαφέρει…
Το «Smog» γράφτηκε για ένα μπαλέτο σε ένα θέατρο που είχε σκηνή που διαμορφωνόταν ανάλογα με την περίσταση. Η ηχογράφηση ήταν quadraphonic – στο δίσκο όμως βγήκε σε stereo. Από τον δίσκο δεν μπορείς να ακούσεις αυτό που άκουγαν οι θεατές του μπαλέτου. Το «Smog» φαίνεται πως έχει γίνει cult. Το ψάχνουν διάφοροι… Μόνο για την ιστορία, όλο το μιξάζ στο «Smog» έγινε στο μεγάλο στούντιο της Decca όπου, πολλά χρόνια πριν, είχε γράψει ο Miles Davis το σάουντρακ του «Ασανσέρ για δολοφόνους» του Louis Malle. Το ήξερα και μπήκα εκεί με δέος.

Ο Κυριάκος Σφέτσας έγραψε πληθώρα έργων – που το καθένα από αυτά απαιτεί τη δική του «σελίδα» σε μια συνέντευξη που μπορεί να κρατήσει για ώρες ή μέρες!
Θα μνημονεύσω μόνο το διπλό κοντσέρτο για βιολί, πιάνο και ορχήστρα, που το λέω «Διαφάνειες μουσικής κοντσέρτου». Έχει παιχτεί επανειλλημένως και εδώ και έξω και σηματοδοτεί την επιστροφή μου σε τονικές μουσικές. Ήταν μια στροφή στην πορεία μου – όπου η γενιά μου ξεκαθαρίζει με μια δήθεν αβάν γκαρντ και απαλλαχθήκαμε από διάφορα κόμπλεξ που είχε επιβάλλει το ακαδημαίκό σύστημα. Είπαμε «ναι!» μπορούμε να γράψουμε ντο ματζόρε και ντο μινόρε και άλλα τονικά σχήματα και να τα μπλέξουμε έτσι ώστε να φτάσουμε σε μια μουσική πολυγλωσσία! Η δική μου γενιά το έκανε αυτό – όπως ο Frederic Rzewski και άλλοι.
Μια ακόμα απορία μου! Πως σταμάτησαν οι ηχογραφήσεις της Greek Fusion Orchestra τότε;
Το γκρουπ μας σταμάτησε για… συνδικαλιστικούς λόγους! Κάποιοι συνδικαλιζόμενοι μουσικοί της εποχής έθεταν το ηλίθιο ερώτημα «γιατί αυτοί και όχι εμείς;». Κάποια στιγμή αναγκάστηκα να τους απαντήσω «γιατί εσείς, απλά, δεν μπορείτε!». Και παρά τη στήριξη του Μάνου Χατζιδάκι, η ΕΡΤ έκοψε τα λεφτά που μας έδινε – κάποιο συμβολικό μικροποσόν! – και μας φάγανε λάχανο. Το μπάχαλο που επικρατεί σήμερα στην ΕΡΤ – για το οποίο οι τωρινοί δεν μπορούν να κάνουν τίποτα – μου θυμίζει το τότε και θα είναι βούτυρο στο ψωμί του άλλου που θα έρθει για να τη συρικνώσει!

Την Τρίτη 16 Οκτωβρίου στις 20:30 το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) παρουσιάζει στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον διεθνώς καταξιωμένο συνθέτη Κυριάκο Σφέτσα και την Greek Fusion Orchestra (GFO) σε μια πρωτοποριακή τζαζ και fusion συναυλία, γεμάτη από περίπλοκες και συναρπαστικές συνθέσεις και ενορχηστρώσεις που ανακαλύπτουν εκ νέου την ελληνική παραδοσιακή μουσική.
Παίζουν: Γιώργος Παλαμιώτης, μπάσο Σάκης Τσινούκας, ηλεκτρική κιθάρα Γιώργος Μπερερής, πιάνο Σπύρος Νίκας, κλαρίνο, άλτο σαξόφωνο David Lynch, φλάουτο, τενόρο σαξόφωνο
Η συναυλία του Κυριάκου Σφέτσα και της Greek Fusion Orchestra πραγματοποιείται με ελεύθερη είσοδο χάρη στην αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Η είσοδος στη συναυλία είναι ελεύθερη με προεγγραφή στο SNFCC.org. Η προεγγραφή για το κοινό θα ξεκινήσει στις 9 Οκτωβρίου στις 12:00.

via athinorama.gr